تاریخچه پر رمز و راز فرش ماشینی و دستبافت در ایران

قدیمی‌ترین‌های فرش‌ ایرانی

فرش‌های قدیمی و اصیل ایرانی، هر کدام به دلایل خاصی ازجمله بی کفایتی متولیان امور، اصلاح و بازسازی، نمایش در بهترین موزه‌های دنیا و غیره در مکان‌هایی غیر از موزه‌های ایرانی نمایش داده می‌شوند.

فرش پازیریک : باستان شناسان این فرش را به عنوان قدیمی ترین فرش جهان میشناسند، طبق بررسی های فراوان و شباهت های بین دو اثر قدیمی تخت جمشید و فرش پازیریک، این قالیچه را به زمان هخامنشیان و قرون چهار و پنج پیش از میلاد نسبت دادند و قدمت این فرش را 2500 سال تخمین زده اند.

قالی شیخ صفی : قالی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی که قالی اردبیل شهرت دارد امروزه در موزه ویکتوریا آلبرت انگلستان نگهداری میشود که زیبایی آن چشم همگان را خیره کرده است. ابعاد این فرش 11/52* 5/34 مترمی باشد که  بافت دو قالی مشابه و در گره هاکاملا یکسان است که بافت آن 16 سال طول کشیده است. گره‌های به‌کاررفته در این قالی و همچنین رنگ و طرح آن، دارای کیفیتی است که کمتر فرشی را می‌توان با آن مقایسه نمود.

قالی زیگلر :  این فرش در مناطق مرکزی ایران بافتشده ولی تاریخ بافت آن هنوز مشخص نیست

قالی گلدانی : یکی از فرش های با قدمت ایرانی، قالی گلدانی کرمان است که قدمت آن به قرن 17 میلادی برمیگردد. همانطور که برای همه ما ایرانیان مشهود است، قالی‌های کرمان از باکیفیت‌ترین فرش‌های ایرانی است که هرچه پا میخورد و  از عمر آن می‌گذرد، کیفیت آن بالاتر رفته و به قیمت آن افزوده می‌شود.

قالیچه ابریشمی اصفهان : فرش های اصفهان هم که از لحاظ تراکم و کیفیت زبانزد خاص و عام است و در میان آن ، قالیچه ابریشمی اصفهان نیز با ابعاد 2/5*1/5 از زیباترین و اصیل‌ترین بافته‌هایی است که در به قیمت 4/45 میلیون دلار فروخته‌شد.

قالی شکارگاه: این فرش در ابعاد 6/09 متر درازا و 3/60 متر بافته شده که در بین قالی‌های مشهور جهان این قالی در مقام نخست قرار دارد. بسیاری از صاحب‌نظران این حوزه معتقدند که قالی شکارگاه جز نفیس ترین فرش هایی است که تا کنون  بافته شده و بافت آن به کاشان نسبت داده شده و تنها فرشی به شمار می‌رود که تار و پود و پرز آن از ابریشم است که در موزه‌ی هنر صنعت اتریش نگهداری میشود.

فرشبافی در مناطق مختلف ایران

از آنجایی که ایران یکی از قطب های بزرگ تولید فرش های ماشینی و دستبافت است و همانطور که گفته شد قدمت قدیمی ترین فرش های جهان به ایران برمیگردد پس میتوان نتیجه گرفت بسیاری از مردم ایران در مناطق مختلف به فرشبافی مشغول هستند. در کنار فرش دستباف ، صنعت فرش ماشینی در ایران یکی از مشاغل ارز آور برای ما  در بسیاری از شهرها و مناطق مختلف ایران می باشد. در روستاها و عشایر، یکی از مشاغل اصلی مردم بافت انواع فرش خصوصا قالی است. منطقه آذربایجان، اصفهان، فارس و عشایر منطقه ترکمن، خراسان، همدان، کردستان، کرمان، کرمانشاه، تهران، اراک، یزد و سیستان و بلوچستان، از معروف‌ترین مناطق قالی بافی ایران است که هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای دیگر نیز این هنر و صنعت رونق و رواج یافته است.

فرش آذربایجان

قالی بافی در منطقه آذربایجان از مشاغل قدیمی و سنتی برای مردم است و از برجسته ترین شهرهای بافت زیرانداز این استان میتوان تبریز، مراغه، خوی، میانه، مشکین شهر، هریس، مرند و اهر را نام برد. استفاده از طرح های هندسی در نقشه های آذربایجان بسیار مرسوم است. از جمله طرح های معروف این خطه می توان به نقشه شاه عباسی، افشان، شیخ صفی، بته ترمه‌ای، انواع ماهی، گلدان و گل فرنگ اشاره کرد. از بین فرش های آذربایجان ، قالی‌های هریس لاکی شهرت جهانی دارد.

فرش اصفهان

 اصفهان یکی از معروف‌ترین مناطق قالی بافی در ایران است. استفاده از طرح های اسلیمی و ختایی و آثارباستانی اصفهان در این فرشها در کنار بکار گیری طرهای شکسته و هندسی نقوش بسیار زیبا و ماندگاری را می آفریند که از این میان نقشه جوشقان کاشان هم بسیار معروف است.   

فرش فارس

در میان اقوام فارس بافت زیراندازها و قالی بسیار مرسوم است. نقشه های بافت شده در بین ایلات و عشایر فارس برگرفته از طرح های ذهنی و شکسته است که رنگ آمیز جذاب و شفافی دارند.  نقش‌هایی چون، ناظم، ماهی درهم، بته قبادخانی و … از مهم‌ترین طرح‌های این منطقه است.

فرش کردستان

کردستان نیز در قالیبافی شهرت زیادی دارد که از نظر ظرافت و اصالت کم نظیرند. هر بافته های هر منطقه دارای ویژگی های خاص و مشخصی است. از جمله بافته های سنه ( از جمله گل فرنگ، گل محمدی، گل و بلبل و …)  و بیجار ( دارای طرح هراتی و میناخانی ) که با توجه به خصوصیاتی که دارند میتوان آنها را از هم تمایز داد.

فرش ترکمن

فرش ترکمن از معروفترین و با اصالت ترین فرش های ایرانی است که زیبایی آن برگرفته از طرح های ذهنی بافت زیبا با بکارگیری نقوش شکسته در کنار حفظ سنت و اصالت نقش و بافت است که در ایلات ترکمن بافته می شود.

فرش کرمان

و اما قالی کرمان که دارای معروفیتی جهانی است. فرش های کرمان بر خلاف فرش های دیگر مناطق که دارای نقوش سنتی مختلف است، کف ساده و بدون نقش است.

فرش خراسان

منطقه‌ی خراسان نیز از مهم‌ترین مناطق قالی بافی ایران است که شهرت دارد و نقش‌های متنوع خاص آن چون لچک و ترنج، افشان، هندسی، ماهی، بوته، گل فرنگ و محرمات در شهرهای معروف قالی بافی خراسان مانند قائنات، نیشابور، کاشمر، گنابادی سبزوار، بجنورد و بیرجند بافته می‌شوند.

شهرستان بیرجند در منطقه خراسان  از  مراکز عمده و قدیمی قالی بافی است و دارای نقش‌های اصیلی همچون محرمات و ماهی و … است که شهرت زیادی داشته اند. البته شهرهای دیگر در این استان از جمله نیشابور، سبزوار، گناباد، بیرجند و بجنورد و … هم در این استان با بافت نقشه های خاص لچک ترنج، افشان، بوته و ماهی به قالیبافی معروف بوده اند.

تاریخچه پیدایش فرش ماشینی در ایران

قدمت فرش ماشینی ایران به شهر کاشان برمیگردد. حدود 40 -45 سال قبل در شهر کاشان اولین شرکت فرش ماشینی مخمل و ابریشم در کاشان افتتاح گردید که فرش ها با ماشین‌های مخمل بافی ژاکارد و با استفاده از الیاف مصنوعی بافت و روانه بازار شد. با گسترش این صنعت در کاشان و آران و بیدگل، این دو شهرستان به عنوان قطب فرش ماشینی در ایران و خاورمیانه توانستند به قلب تپنده صنعت نساجی تبدیل گردند.  حر ابتدای قدیمی ترین فرش ماشینی ایران مربوط به شهرستان کاشان است . حدود سال های 1350 در شهر کاشان اولین آن تولید شد، که می توان گفت اولین مورد تولید شده به روش ماشینی در خاورمیانه بود . کاشان به علت این که قلب تپنده صنعت نساجی کشور محسوب می شد دارای کارخانه های ریسندگی و بافندگی زیادی بود و به نوعی در صنعت نساجی حرف اول را در ایران می زد . این موضوع مقدماتی را برای بافت اولین فرش ماشینی ایران در خود شهرستان کاشان فراهم شد . اولین دستگاهی که وظیفه داشت برای اولین دستگاهی که اولین بار توانست فرش ماشینی تولید کند دستگاه فرانسوی به نام ژاکارد بود که برای بافت از الیاف مصنوعی استفاده شد که باعث تولید فرشهایی سبک ، دارای پرز کوتاه و کیفیت متوسط شده بود .با این کار صنعت به قالی و قالیبافی وارد شد و بافت و تولید فرش با سرعت بیشتری صورت گرفت. همزمان با آن بازرگانان فرش هایی با کیفیت بالاتر وارد بازار ایران کردند.  با استقبال نسبتاً خوب مردم از فرش ماشینی، صاحبان گروه صنعتی بهشهر،  شرکت بزرگی به نام شرکت صنایع کاشان (فرش راوند) را تاسیس نمودند که زمینه فعالیت آنها فرش ماشینی و موارد مرتبط با آن بود و اولین محصول خود را در سال ۱۳۵۳ وارد بازار کرد. از ویژگی بارز این محصولات شباهت آن ها به فرش دستبافت بود که طرفداران بسیار زیادی پیدا کرد. بازخورد  تولید فرش راوند باعث شد سایر سرمایه گذاران به این صنعت روی آورده و تولیدات فرش ماشینی بیش از یش رونق گرفت و بازار رقابت گرمتر از قبل شد از جمله این شرکت ها می توان به  شرکت شهباف، شرکت فرش پارس، فرش مولن روژ و فرش اکباتان اشاره کرد.  این امر تا اواخر سال ۵۷ به طور معمول ادامه داشت و شرکت‌های بزرگ تولیدکننده فرش با هم در حال رقابت بودند. از سال 65  صنعت فرش ماشینی با تحت پوشش قرار گرفتن سازمان‌های دولتی دچار تحول اساسی قرار گرفت که این امر باعث شد بیش از چند صد واحد کوچک و بزرگ تولیدکننده فرش تاسیس و به رقابت بپردازند.

از مزایای صنعتی شدن فرش میتوان به قیمت پایین تر آن نسبت به فرش های دستباف و زمان تولید کوتاه آن اشاره کرد. سرمایه گذاری بیشتر روی این صنعت باعث شد کاشان  و آران و بیدگل به عنوان قطب تولید قالی ماشینی جهان و یا بهتر بگوییم پایتخت فرش ماشینی جهان نام بگیرد.

شهرهای تولیدکننده فرش ماشینی

امروزه به دلیل قیمت و ارزش بالای فرش دستبافت  و توان مالی مردم، در اکثر خانه های ایرانی از فرش ماشینی در مدل ها و طرح های مختلف استفاده میگردد.

خوشبختانه کارخانجات فرش ماشینی در اکثر شهرهای کشور وجود دارد ولی بسته به امکانات در برخی شهرهای کشور از کثرت بیشتری برخوردار است که می‌توان به ابتدا آران و بیدگل و بعد کاشان بعنوان پایتخت فرش ماشینی ایران که در این شهر بیش از ۷۰۰ واحد فعال در امر تولید فرش ماشینی فعال است. همچنین تولید فرش ماشینی در شهرهای مشهد، کرمان، دلیجان،یزد، اصفهان و تهران، ماکو نیز چشمگیر است.